Η σελίδα των Παιδιών
ΤΟΠΙΟ – ΗΧΟΤΟΠΙΟ
Πήγες ένα ταξίδι σε μια καινούρια χώρα. Γυρνώντας, οι φίλοι σου σε ρωτούν συνήθως:
Πώς πέρασες; Πώς ήταν η πόλη, το χωριό ή η φύση εκεί που πήγες; Είδες κάποια αξιοθέτα όπως μνημεία, μουσεία, ναούς κλπ; Πώς σου φέρθηκαν οι άνθρωποι εκεί;
Σε έχει ποτέ ρωτήσει κάποιος φίλος σου ή φίλη σου τι άκουσες εκεί που πήγες για ταξίδι;
Φαίνεται ότι αυτή την ερώτηση μας την κάνουν οι φίλοι μας πολύ σπάνια ή συνήθως δεν μας την κάνουν και ποτέ. Αλλά και εμείς όταν περιγράφουμε μέρη άγνωστα ή και γνωστά, δεν σκεφτόμαστε να περιγράψουμε τους ήχους τους· εκτός βέβαια εάν είναι τόσο δυνατοί ή τόσο διαφορετικοί από ότι έχουμε συνηθίσει, που μας τραβούν την προσοχή και έτσι τους θυμόμαστε και τους συζητάμε.
Όμως, σκέψου λίγο… Τα τοπία που ζούμε είναι άηχα; Είναι βουβά; Ακόμα και το πιο ήσυχο τοπίο έχει ήχους. Συμφωνείς; Κάθε τοπίο εκτός από εικόνα είναι και ήχοι. Δεν είναι μόνο ένα εικονικό τοπίο αλλά και ένα ηχητικό τοπίο· ένα ‘ηχοτοπίο’ όπως το ονόμασε ο Καναδός μουσικοσυνθέτης Murray Schafer.
Να λοιπόν τι είναι ένα ηχοτοπίο.Οι ήχοι που ακούς εσύ ή άλλα ζώα όταν βρίσκεστε σε ένα οποιοδήποτε μέρος· στην έξοχή, στο δρόμο μιας πόλης, στην τάξη, στο γραφείο, στην αυλή του σχολείου, σε συναυλία, κλπ.
Σκέψου όμως ότι εμείς οι άνθρωποι και τα άλλα ζώα έχουμε διαφορετικά αυτιά (άλλα τα αυτιά του ανθρώπου, άλλα της νυχτερίδας, άλλα του ελέφαντα…) και επομένως δεν ακούμε όλοι ακριβώς το ίδιο όταν βρισκόμαστε σε ένα ηχοτοπίο. Αν ακουγόταν μια σφυρίχτρα για σκύλο για παράδειγμα, και μπορούσαμε να ρωτήσουμε τον σκύλο τι άκουσε, θα μας έλεγε ότι άκουσε μια σφυρίχτρα στο ηχοτοπίο, ενώ αν εσύ περπατούσες εκείνη τη στιγμή δίπλα στον σκύλο και σε ρωτούσαμε, θα μας έλεγες ότι στο ηχοτοπίο δεν ακούς καμία σφυρίχτρα.
Σκέψου ακόμα ότι δεν μένουμε όλοι στο ίδιο μέρος του κόσμου και έτσι έχουμε συνηθίσει να ακούμε και να καταλαβαίνουμε διαφορετικούς ήχους. Κάποιους ήχους ενός ηχοτοπίου μιας ξένης χώρας, μπορεί και να μην τους έχουμε ακούσει ποτέ πριν στη ζωή μας και ίσως να μην τους καταλαβαίνουμε ή να τους μπερδεύουμε με άλλους. Εσύ, για παράδειγμα, εάν έχεις μεγαλώσει στην Ελλάδα ή σε κάποια άλλη χώρα με εύκρατο κλίμα, λογικά δεν θα έχεις προσωπική εμπειρία από τους ήχους ενός παγόβουνου. Αν βρισκόσουν λοιπόν σε ένα ηχοτοπίο της Ανταρκτικής και άκουγες έναν πολύ δυνατό ήχο από μακριά, μπορεί να μην καταλάβαινες τι ήχος ήταν ή να τον μπέρδευες με έναν γνωστό σου ήχο. Αντί για σπάσιμο μέρους του παγόβουνου, εσύ μπορεί να νόμιζες ότι ακουγόταν στο ηχοτοπίο ένας κεραυνός.
Το ηχοτοπίο λοιπόν το ακούς και το καταλαβαίνεις με έναν τρόπο που μπορεί να είναι διαφορετικός από τον τρόπο που ακούει και καταλαβαίνει το ίδιο ηχοτοπίο π.χ. ένας ελέφαντας, ή ακόμα και ένας άλλος άνθρωπος από μια ξένη χώρα.
Υπάρχουν και Φανταστικά Ηχοτοπία;
Μήπως με αυτά που έχεις διαβάσει μέχρι στιγμής νομίζεις ότι υπάρχουν μόνο πραγματικά ηχοτοπία; Αν πιστεύεις κάτι τέτοιο, κάνεις λάθος! Υπάρχουν και φανταστικά ηχοτοπία…. Ηχοτοπία που δημιουργεί ο άνθρωπος με ήχους, χρησιμοποιώντας τη φαντασία του!
Τι σχέση έχουν τα Φανταστικά Ηχοτοπία με την Ακουστική Οικολογία;
Κάποιοι συνθέτες από τον Καναδά, όπως ο Murray Schafer, η Hildegard Westerkamp, ο Barry Truax και άλλοι, πολλά χρόνια πριν γεννηθείς–στις αρχές της δεκαετίας του 1970–άρχισαν να παρατηρούν ότι ορισμένοι ήχοι που έκαναν οι άνθρωποι με μηχανήματα (πχ. χορτοκοπτικό, αυτοκίνητα, κόρνες κλπ.) έπνιγαν άλλους πιο σιγανούς ήχους των ηχοτοπίων των πόλεων και της εξοχής. Περπατούσε κάποιος στο κέντρο μιας πόλης και δεν άκουγε μερικές φορές ούτε τον διπλανό του που του μιλούσε ούτε τα πουλιά, ενώ παλιά μπορούσε να ακούσει ήχους από πολύ μακρυά, ίσως και από την άλλη μεριά μιας μεγάλης πλατείας. Οι ήχοι, ιδιαίτερα στις πόλεις, γινόντουσαν όλο και περισσότεροι και όλο και πιο δυνατοί, σκεπάζοντας ο ένας τον άλλον και καταπνίγοντας όλους τους σιγανούς ήχους. Με άλλα λόγια, τα ηχοτοπία έχαναν ολοένα την ηχητική τους ισορροπία και διαύγεια και το πρόβλημα της ηχορύπανσης άρχισε να γίνεται όλο και πιο σοβαρό.
Για να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα των πραγματικών ηχοτοπίων, οι παραπάνω Καναδοί μουσικοσυνθέτες άρχισαν να ηχογραφούν ηχοτοπία των πόλεων και της φύσης και να φτιάχνουν με τη βοήθεια της τεχνολογίας (κασετόφωνα, ηχητικά φίλτρα, υπολογιστές, κλπ.) μουσικές συνθέσεις που τις ονόμασαν ‘συνθέσεις ηχοτοπίου’. Με αυτές τις συνθέσεις, -φανταστικά ηχοτοπία- προσπαθούσαν να δείξουν στον κόσμο, πόσο όμορφα θα μπορούσαν να είναι τα πραγματικά ηχοτοπία της φύσης ή και της πόλης χωρίς την ηχορύπανση, ή και πόσο άσχημα είναι με αυτή. Το παράδειγμά τους το ακολούθησαν και άλλοι συνθέτες από διάφορα μέρη του κόσμου και έτσι σήμερα υπάρχουν και στην Ελλάδα συνθέτες που ειδικεύονται στις συνθέσεις ηχοτοπίου. Επομένως, όπως βλέπεις δεν υπάρχουν μόνο πραγματικά ηχοτοπία· υπάρχουν και φανταστικά ηχοτοπία.
Τι είναι τελικά ένα Ηχοτοπίο;
Έμαθες λοιπόν ως εδώ ότι τα ηχοτοπία δεν τα ακούμε όλοι ακριβώς το ίδιο, και ότι εκτός από τα πραγματικά υπάρχουν και φανταστικά ηχοτοπία. Έχοντας διαβάσει όλα τα παραπάνω, αν σε ρωτούσε τώρα κάποιος τι είναι ηχοτοπίο τι θα του έλεγες;
Θα μπορούσες να του πεις ότι είναι οι ήχοι που ακούγονται σε ένα πραγματικό ή φανταστικό τοπίο (μουσική σύνθεση), όπως τους ακούν και τους καταλαβαίνουν ομάδες ανθρώπων ή άλλων ζώων από διάφορα μέρη του κόσμου.
Βασική ορολογία Ακουστικής Οικολογίας για παιδιά και ενήλικες (αρχείο pdf).